„Sapiens. Od zwierząt do bogów” – kim jesteś, człowieku?

Kim jesteśmy? Skąd pochodzimy i dokąd zmierzamy? Te egzystencjalne pytania zadajemy sobie dość od dawna przywiązując do nich mniejszą lub większą wagę. Filozofowie, historycy, zwykli mieszkańcy Ziemi zatapiali się w świecie jednostkowych i społecznych zagadnień na temat jestestwa, odkrywając i na nowo rekonstruując esencję bycia człowiekiem. Wyobrażam sobie, że nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie, ale znamienity historyk Yuval Noah Harari zogniskował podróż homo sapiens przez karty naszych dziejów w swojej nieszablonowej pracy.

Sapiens rozpoczyna się ponad dwieście, dwieście pięćdziesiąt tysięcy lat temu, a kończy na współczesności. Wydawałoby się, że przedstawianie tak szerokiej skali historycznej w jednej książce nie ma zbyt większego sensu, ale Harari zebrał najważniejsze i najjaśniejsze punkty z linii chronologicznej historii i poukładał je tak, by przedstawiały satysfakcjonujący i wystarczający obraz tego, na kogo dzisiaj się składamy. Od ekspansji homo sapiens przez narodziny religii, rewolucję agrarną, przemysłową i naukową po wyścig kosmiczny i zbrojeń nuklearnych. Porusza intrygujące zagadnienia takie jak elementy składające się na naszą tożsamość kulturowo-narodową, skąd wzięła się obsesja na punkcie kontrolowania czasu i jak powstały strefy czasowe (co miało dużo wspólnego z rozwojem kolei) oraz, wydawałoby się, tak trywialne rzeczy jak potrzeba zajadania głodu i częstego, niekontrolowanego zaglądania do lodówki.

Uwielbiam lekki i treściwy styl pióra Harariego. Jego subtelne meandrowanie między filozofią życia a twardą substancją składającą się na otaczający nas obraz materii i ducha teraźniejszości. Nie jest to bynajmniej ciężkostrawny wykład historyczny, choć zawarte informacje pobudzają szare komórki i wymagają gimnastyki umysłowej do pojęcia niektórych koncepcji. Jednak autor robi to w sposób nagradzający czytelnika za wzięcie udziału w tej podróży. Jest ciekawie i spójnie, a czasem wręcz humorystycznie i z dystansem, co tylko pogłębia literacką więź z kontemplowanymi słowami spływającymi na wyobraźnię. To pozycja wybitna i zasługująca na każdą możliwą rekomendację.

Kim jesteśmy? Nie sądzę, żebym mógł przedstawić prostego rozwiązania na to pytanie. Uważam, że każdy powinien sam przebyć tę podróż wgłąb siebie. To niewygodne i ciężkie zajęcie. Wymagające cierpliwości i wysiłku, ale tylko w ten sposób będziemy w stanie zmierzyć się z tym pytaniem. Nikt tego za nas nie zrobi, nikt nie podsunie odpowiedzi na złotej tacy. Ale takie wybitne podpowiedzi jak Sapiens na pewno przybliżą do celu.